Θεωρία της κενότητας

Η κενότητα. ΄Ενώ για το Θεραβάντα Βουδισμό τα όντα δεν είναι πραγματικά επειδή είναι μεταβλητά και σύνθετα, για το Μαχαγιάνα Βουδισμό δεν είναι πραγματικά, επειδή δεν υπάρχουν καθ' εαυτά. Αυτό συμβαίνει επειδή στερούνται δικού τους εαυτού. Κι αυτό με τη σειρά του συμβαίνει επειδή το καθετί είναι ό,τι είναι μόνο σε αλληλεξάρτηση από τα άλλα όντα. Έτσι, τα όντα είναι «κενά» από δικό τους εαυτό. Η κατάσταση αυτή ύπαρξης ονομάζεται κενότητα και ισοδυναμεί με την αληθινή πραγματικότητα. Επειδή κάθε επιθυμία προϋποθέτει την ιδέα του χωριστού όντος, η κενότητα βοηθάει το βουδιστή να απαλλαγεί από αυτήν την ιδέα και επομένως και από την επιθυμία. Έτσι, λοιπόν, στο Μαχαγιάνα για να απελευθερωθεί κάποιος από την οδυνηρή, ψεύτικη ύπαρξη, πρέπει να φωτιστεί σχετικά με τον αληθινό τρόπο ύπαρξης των «όντων», που είναι η κενότητα.

Σύμφωνα με τη θεωρία της κενότητας, εφόσον δεν υπάρχει ίδιος εαυτός, δεν μπορεί κανείς να πει ότι τα όντα υπάρχουν ως χωριστά, αυθύπαρκτα μεγέθη, δηλαδή και πάλι ως ουσίες, αλλά με αυτή τώρα την έννοια. Ούτε, όμως, ότι δεν υπάρχουν καθόλου ή ότι υπάρχουν όχι ως ουσίες (χωριστά και αυθύπαρκτα) αλλά μόνο ως σχέσεις. Καμμιά από αυτές τις αντιλήψεις περί της φύσης των όντων δεν αντιστοιχεί σε αυτό που αυτά πραγματικά είναι, δηλαδή στην αληθινή τους φύση. Με άλλα λόγια, όλες αυτές οι αντιλήψεις είναι κατασκευές του νου, που ο άνθρωπος τις επιβάλλει πάνω στη φύση των όντων. Στην πραγματικότητα αυτή, την αληθινή φύση, δεν μπορούμε να την καταλάβομε με τον νου. Γι’ αυτό η σωστή στάση απέναντι στο ερώτημα της αληθινής φύσης των όντων είναι η λεγόμενη «καμμία θέση». Όποια θέση και να πάρει κανείς, αυτή δεν είναι παρά μια κατασκευή του νου. Η αληθινή φύση των όντων αποκαλύπτεται μόνη της σε εκείνον που αδειάζει τον νου του από κάθε νοητική κατασκευή, κάθε αντίληψη για αυτήν.

« τίποτα δεν υφίσταται αυτούσια ή είναι η ίδια του η αιτία». Ένα αντικείμενο μπορεί να ορισθεί μόνο σε σχέση με άλλα αντικείμενα. Η αλληλεξάρτηση είναι ουσιαστική για την αποκάλυψη των φαινομένων. Ο κόσμος δεν θα μπορούσε να λειτουργήσει χωρίς αυτό. Έτσι ένα δεδομένο φαινόμενο μπορεί να εμφανισθεί μόνο αν είναι συνδεδεμένο με άλλα. Η πραγματικότητα δεν μπορεί να περιοριστεί σε τόπο ή να κομματιστεί, αλλά θάπρεπε να θεωρείται ως ολιστική και σφαιρική.» [Το Κβάντα και ο Λωτός - Mathiou Richard & Trinh Xuan Thuan]

Πηγή: Ο Βουδισμός - Στέλιος Παπαλεξάνδρου, Αθήνα 2010

Ο Β. ΠΕΤΡΟΠΟΥΛΟΣ, στο βιβλίο του Η ΣΟΥΤΡΑ ΤΗΣ ΚΑΡΔΙΑΣ, αναφέρει τα ακόλουθα για το ΝΟΥ:

"Η μορφή είναι κενότητα και η κενότητα μορφή". Βλέποντας τον κόσμο με το βλέμμα της σοφίας, ανακαλύπτουμε ότι τίποτα δεν υπάρχει, ούτε υπήρξε ποτέ, έξω από το νου μας, ότι στην πραγματικότητα ο νους μας δεν είναι δικός μας αλλά ο Ένας Νους, ότι αυτός ο Νους είναι απολύτως ήρεμος και διαυγής, κενός, χωρίς μορφή, χωρίς πολλαπλότητες, χωρίς υποκείμενο, χωρίς αντικείμενο ή οτιδήποτε πάνω στο οποίο θα μπορούσαμε να στηριχθούμε.

Ταυτόχρονα, όμως αυτός ο Νους δεν είναι κενός, γιατί είναι η άναρχη αρχή και το ατέλειωτο τέλος όλων των φαινομένων, που από στιγμή σε στιγμή μετέχουν στο ασταμάτητο γίγνεσθαι αυτού που ονομάζουμε ύπαρξη. Αυτό το κενό είναι ταυτόχρονα το περιέχον και το περιεχόμενο, το ένα και τα πολλά, το ούτε ένα ούτε πολλά, το θνητό και το αθάνατο, το σχετικό και το απόλυτο, η Σαμσάρα και η Νιρβάνα.

Έτσι απελευθερώνεται ο νους από κάθε είδους προκαταλήψεις και ανοίγεται διάπλατα η πόρτα της Αφύπνισης.