Η ΕΙΣΑΓΩΓΗ ΤΗΣ ΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΙΑΤΡΙΚΗΣ ΣΤΟ ΘΙΒΕΤ ΤΟΝ ΕΒΔΟΜΟ & ΟΓΔΟΟ ΑΙΩΝΑ μ.Χ.

Η ΕΙΣΑΓΩΓΗ ΤΗΣ ΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΙΑΤΡΙΚΗΣ ΣΤΟ ΘΙΒΕΤ

ΤΟΝ ΕΒΔΟΜΟ & ΟΓΔΟΟ ΑΙΩΝΑ μ.Χ.

Christopher I Beckwith 

Πανεπιστήμιο Indiana 

Απόδοση στα Ελληνικά: Αλέξανδρος Τηλικίδης, Κλειώ Βαφιά.

ΕΙΣΑΓΩΓΗ

Παρά το γεγονός ότι υπάρχουν αρκετές ιστορικές πηγές, οι οποίες  εξιστορούν την ανάπτυξη της Ιατρικής στο Θιβέτ, δεν έχει γίνει μέχρι σήμερα μια εμπεριστατωμένη μελέτη που να αξιοποιεί όλη αυτή την πληροφορία. Στην παρούσα εργασία γίνεται μια προσπάθεια να συγκεντρωθούν όλες οι διαθέσιμες ιστορικές πληροφορίες που αφορούν την επίδραση της Ελληνικής Ιατρικής στην Θιβετάνικη Ιατρική. Η Ελληνική Ιατρική σκέψη είναι κατά την γνώμη μου αυτή που έπαιξε το σημαντικότερο ρόλο στην διαμόρφωση της Θιβετάνικης Ιατρικής, παρά τα όσα αντίθετα πιστεύουμε μέχρι σήμερα.

Η ιστορία της Ιατρικής στο Θιβέτ, είναι ένα θέμα για το οποίο πολλοί Θιβετάνοι ιστορικοί έχουν γράψει σημαντικές πραγματείες, παρ’ όλα αυτά είναι ένα θέμα το οποίο παραμένει πρακτικά άγνωστο για τους μη Θιβετάνους ιστορικούς. Ως προς την προέλευση της Θιβετάνικης Ιατρικής και τις επιρροές  της, οι περισσότεροι Θιβετολόγοι σήμερα υποστηρίζουν ότι συνδέεται αποκλειστικά με την Ινδική (Ayurveda) Ιατρική και γενικότερα με την Ανατολική Ιατρική (Παραδοσιακή Κινέζικη Ιατρική, Ινδική, κλπ.). Παρά τις επικρατούσες απόψεις αυτές, διαθέσιμες ιστορικές πηγές μας οδηγούν στο συμπέρασμα ότι η Ιατρική στο Θιβέτ, κατά την περίοδο της άνθησής του, γύρω στον έβδομο με όγδοο αιώνα μ.Χ., ήταν βασικά επηρεασμένη από την Δύση και δευτερευόντως από την Ινδία και την Κίνα.

Το γεγονός αυτό δεν πρέπει να μας εκπλήσσει από την στιγμή που η περίοδος άνθισης του Θιβέτ (γύρω στον  έβδομο με όγδοο αιώνα μετά Χριστόν) συμπίπτει με την εμφάνιση του Ισλάμ και του Βυζαντίου στην Δύση αλλά και της δυναστείας Tang στην  Κίνα. Πέρσες και Άραβες γιατροί εκείνη την εποχή εμφανίζονται όχι μόνο στην  Chang-An, την πρωτεύουσα της δυναστείας Tang, αλλά και σε όλα τα λιμάνια της Κίνας. Ως προς το Θιβέτ, διαπιστώνουμε μέσα από τις ιστορικές πηγές, ότι οι προσωπικοί γιατροί όλων των Θιβετάνων  βασιλέων της εποχής, προέρχονται από την Khrom (το Θιβετάνικο όνομα για την Βυζαντινή αυτοκρατορία) ή την Tazig (το Θιβετάνικο όνομα για την Αραβοπερσική αυτοκρατορία).

Μετά την περίοδο αυτή για την οποία έχουμε αξιόπιστες ιστορικές πηγές, μεσολαβεί ένα κενό για περίπου δύο αιώνες. Γύρω στα μέσα του δέκατου αιώνα έχουμε ξανά αξιόπιστες ιστορικές πληροφορίες για την κατάσταση της Ιατρικής στο Θιβέτ, απ’ όπου συμπεραίνουμε ότι κατά τα μέσα του δέκατου αιώνα (η ιστορική περίοδος αυτή παίρνει την ονομασία phyi dar – που σημαίνει η ύστερη εξάπλωση του Βουδισμού στο Θιβέτ) αρχίζει να εμφανίζεται και να επικρατεί η Ινδική επιρροή στην διαμόρφωση της Θιβετάνικης Ιατρικής.

Αναφορά σε τέσσερις Θιβετάνους ιστορικούς του έβδομου και όγδοου αιώνα για την κατάσταση της Ιατρικής στο Θιβέτ

Στο κεφάλαιο αυτό παραθέτουμε τέσσερις διαφορετικές ιστορικές πηγές οι οποίες περιγράφουν την επίδραση της Κινέζικης, της Ινδικής και της Ελληνικής Ιατρικής στην διαμόρφωση της Θιβετάνικης Ιατρικής. Τα κείμενα πρέπει να έχουν γραφτεί γύρω στα μέσα του 7^ου αιώνα, αφού και τα τρία αναφέρονται στον Βασιλιά SRON BTSAM SGAMPO, ο οποίος πέθανε το 649 μ.Χ.

1^η ιστορική πηγή Drabo gtsung- lag’ phenba.

«Σχετικά με την αρχή της εμφάνισης της Ιατρικής στο Θιβέτ μπορούμε να αναφέρουμε τα εξής:  Στην αρχή, ως προς την Ιατρική γνώση στο Θιβέτ, υπήρχαν κάποιες ελάχιστες γνώσεις πάνω στα ζητήματα της διατροφής. Αργότερα κάποια Κινέζα πριγκίπισσα έφερε το βιβλίο  SMAN- DRYAD CHENMO(το όνομα αυτό είναι Θιβετάνικο και αποτελεί μετάφραση του Κινέζου DA YAO που σημαίνει το ανώτερο βότανο, μια κινέζικη αλχημική σύνθεση από βότανα με στόχο την μακροβιότητα – αθανασία) το οποίο μεταφράστηκε στα Θιβετάνικα από τους μοναχούς MAHADENA και DHARMAKOSA(πρόκειται για ιστορικά πρόσωπα μάλλον Κινέζοι Βουδιστές μοναχοί που έζησαν για πολλά χρόνια στο Θιβέτ). Αργότερα προσκλήθηκαν τρεις γιατροί στο Θιβέτ, ένας από την Ινδία με το όνομα BHARADHVAJA, ένας από την Κίνα με το όνομα HSUAN YUAN HOANG TI και ένας από το Βυζάντιο[1] με το όνομα ΓΑΛΗΝΟΣ.[2]

Οι τρεις αυτοί μετέφρασαν πολλά από τα βιβλία που γνώριζαν στα Θιβετάνικα και μετέφεραν ο καθένας τις απόψεις και τις ιδέες της δικής τους Ιατρικής Θεωρίας. Συνεργαζόμενοι συνέθεσαν το επτάτομο  Ιατρικό έργο “Mi jigspa’ I mtshon-cha”.

2^η ιστορική πηγή: Dzaya pandita blobzam ‘ phrin-las.

«Την περίοδο κατά την οποία βασίλευσε ο Βασιλιάς του Δικαίου SRON BTSAN SGAMPO, ήρθε από την Κίνα, μέσω μιας Κινέζας συζύγου με το όνομα WEN- CH’ ENG KUNG CHU το βιβλίο SMAM- DPYAD CHENMO( ήδη αναφέρθηκε ως DA YAO). Το βιβλίο αυτό μεταφράστηκε στα Θιβετάνικα από τους μοναχούς με τα ονόματα  MAHADEVA και DHARMAKOSA. Κατά την περίοδο Βασιλείας του ιδίου ηγεμόνα προσκλήθηκαν επίσης οι γιατροί BHARADHVAJA από την Ινδία, HSUAN YUAN HOANG TI από την Κίνα και ΓΑΛΗΝΟΣ από την Ρώμη ή το Tazig. Ο Ινδός γιατρός μετέφρασε από τα Ινδικά στα Θιβετάνικα τα βιβλία “Bu sug ma bu che chun” και  “Sbyorba mar gsar” (αυτοί είναι οι ήδη μεταφρασμένοι τίτλοι των ινδικών βιβλίων στα Θιβετάνικα). Ο Κινέζος γιατρός μετέφρασε από τα  Κινέζικα στα Θιβετάνικα το βιβλίο “Rgya dpyad thorbu che chun”. Τέλος ο γιατρός από το Tazig μετέφρασε  στα Θιβετάνικα τα βιβλία “ Mgo Suon bsduspa” και “ Despe ‘ i gtar-dpyad” αλλά και άλλα. Και οι τρεις μαζί συνέθεσαν το επτάτομο έργο : “Mi jigspa i mtshan-cha” και το παρουσίασαν στο θρόνο».

3^η ιστορική πηγή: Sdestid sans igvas rgyamtsho

«Αφού ο SRON BTSAN SGAMPO, ο λαμπρός ηγεμόνας του Θιβέτ που επέλεξε να πορευτεί τον δρόμο του δικαίου, ανέβηκε στον θρόνο, όλες οι προφορικές παραδόσεις μπορούσαν πλέον να γραφτούν. Έτσι το Κινέζικο βιβλίο  Smam- dpyad chenmo, το οποίο το είχε φέρει στο Θιβέτ η Κινέζα σύζυγος WEN- CH’ ENG KUNG CHU, μεταφράστηκε στα Θιβετάνικα από τους μοναχούς MAHADEVA και DHARMAKOSA. Τρεις γιατροί προσκλήθηκαν στο Θιβέτ για να θεραπεύσουν την ασθένεια του Βασιλιά. Ο Ινδός γιατρός BHARADHVAJA, ο Κινέζος γιατρός HSUAN YUAN HOANG TI και ο γιατρός με το όνομα ΓΑΛΗΝΟΣ, από την Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία ή το Tazig. O Ινδός γιατρός μετέφρασε στα Θιβετάνικα τα “Bu Sag ma bu che chun”και “Sbuyorba mar gsar”. Ο Κινέζος γιατρός μετέφρασε στα Θιβετάνικα το βιβλίο “Rgya dpyad thorbu che chun”.Ενώ ο γιατρός από το Tagiz μετέφρασε στα Θιβετάνικα το βιβλίο “ Mgo Suon bsduspa” και το βιβλίο “ Depho rmabya netso gsumgyi dpyad” καθώς και άλλα. Οι τρεις αυτοί γιατροί αφού συζήτησαν και συσκέφτηκαν μαζί, συνέθεσαν ένα επτάτομο έργο  για την Ιατρική το οποίο ονομάστηκε “Mi jigspa i mtshan-cha” και το παρουσίασαν στο θρόνο.

4^η ιστορική πηγή: Kon sprul blogros mthayas

«Κατά την διάρκεια της Βασιλείας του SRON BTSAM SGAMPO  η WEN CHENG KUNG CHU έφερε μαζί της βιβλία Ιατρικής και αστρολογίας τα οποία μεταφράστηκαν από τους μοναχούς MAHADEVA και DHARMAKOSA. Οι αποκαλούμενοι 3 γιατροί, από την Ινδία  ο BHARADHVAJA, από την Κίνα ο HSUAN YUAN HOANG TI και από το Tagiz ο ΓΑΛΗΝΟΣ προσκλήθηκαν από το θρόνο . Αυτοί μετέφρασαν τα βιβλία “Bu Sag ma bu che chun”,“Rgya dpyad thorbu che chun” και “ Mgo Suon bsduspa”. Οι τρεις γιατροί αφού συσκέφτηκαν συνέθεσαν μαζί το “Mi jigspa i mtshan-cha”, το οποίο έγινε γνωστό ως “ Lugs Chen gsumgyi gzun”.

Αξίζει τώρα τον κόπο να κάνουμε μερικά σχόλια σχετικά με τα ονόματα των τριών γιατρών, στα οποία φαίνεται ότι συμφωνούν και οι τέσσερις ιστορικές πηγές που αναφέραμε.

Κατ’ αρχάς το όνομα του Ινδού γιατρού BHARADHVAJA είναι το όνομα του θρυλικού ιδρυτή της Ινδικής Ιατρικής, ο οποίος σύμφωνα με την παράδοση διδάχτηκε την Ιατρική από τον θεό INDRA. Το όνομα του Κινέζου γιατρού HSUAN YUAN HOANG TI είναι ένα από τα ονόματα του θρυλικού Κίτρινου Αυτοκράτορα, στον οποίο αποδίδεται η γέννηση της Ιατρικής στην Κίνα καθώς και η συγγραφή του  Neijing του πρώτου και πιο σημαντικού βιβλίου για την Κινέζικη Ιατρική. Τέλος το όνομα ΓΑΛΗΝΟΣ, έτσι όπως εμφανίζεται και στις τέσσερις  ιστορικές πηγές, σε αντίθεση με τα προηγούμενα είναι το όνομα ενός ιστορικού προσώπου. Του Έλληνα ΓΑΛΗΝΟΥ, ο οποίος έζησε γύρω στον 1^ο μετά Χριστόν αιώνα κάτω από Ρωμαϊκή κυριαρχία και συνέγραψε πλήθος ιατρικών έργων στα Ελληνικά. Ο ΓΑΛΗΝΟΣ γύρω στον έβδομο αιώνα μετά Χριστόν είχε σχεδόν θεοποιηθεί και οπωσδήποτε τοποθετηθεί στο ίδιο ύψος με τον Ασκληπιό και τον Ιπποκράτη. Η φήμη του ΓΑΛΗΝΟΥ την εποχή του Βασιλιά SRON BTSAM SGAMPO είχε ξεπεράσει τα όρια της μικρής Ελλάδος και εθεωρείτο ιατρική αυθεντία, τόσο σε Ευρωπαϊκές όσο και Αραβικές περιοχές.

Από τα παραπάνω γίνεται προφανές το γεγονός ότι τα τρία αυτά ονόματα που αναφέρονται στα Θιβετάνικα κείμενα, δεν εκπροσωπούν τα αληθινά ονόματα των ιστορικών προσώπων που επισκέφτηκαν το Θιβέτ στα μέσα του έβδομου μετά Χριστόν αιώνα. Είναι ονόματα διαμέσου των οποίων εκπροσωπούνται ολόκληρες σχολές Ιατρικής σκέψης. Διαμέσου του BHARADHVAJA εκπροσωπείται η Ινδική Ιατρική, διαμέσου του HSUAN YUAN HOANG TI η Κινέζικη Ιατρική και διαμέσου του ΓΑΛΗΝΟΥ η Ελληνική Ιατρική.

Κατά την διάρκεια της βασιλείας του SRON BTSAM SGAMPO υπήρχαν πολλοί μεταφραστές στην Θιβετάνικη αυλή. Ο Κινέζος Βουδιστής μοναχός MAHADEVA και ο Θιβετάνος Βουδιστής μοναχός DHARMAKOSA είχαν ήδη μεταφράσει έργα από τα Κινέζικα στα Θιβετάνικα. Επίσης ένας από τους μεγάλους Υπουργούς της εποχής του λαμπρού Βασιλιά με το όνομα THON MI BRIN TORE SAMBHOTA, ο οποίος εκπαιδεύτηκε στην Ινδία και βελτίωσε το Θιβετάνικο σύστημα γραφής συμμετείχε στην μετάφραση Ινδικών κειμένων στα Θιβετάνικα. Λίγα όμως γνωρίζουμε για τον Έλληνα γιατρό που φέρεται με το όνομα ΓΑΛΗΝΟΣ και για την μεταφραστική του δραστηριότητα στην αυλή του Θιβέτ. 

Στις ιστορικές πηγές που παραθέσαμε, αναφέρεται ότι ο ΓΑΛΗΝΟΣ είναι από την Ρώμη στο Tazig ή από το Tazig ή από την Ρώμη. Η σύγχυση αυτή, ως προς την προέλευση του τρίτου γιατρού που συνέβαλε στην διαμόρφωση της Θιβετάνικης Ιατρικής, συναντάται επίσης και στο Κινέζικο κείμενο Hsin Tang Shu όπου αναφέρεται ότι η Ρώμη ήταν κάτω από Αραβική ηγεμονία. Είναι όμως ξεκάθαρο, έτσι όπως αποδείχτηκε και από τον Schoeder, ότι ο Έλληνας γιατρός από τους τρεις προέρχεται από τη λεγόμενη Ανατολική Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία ή την λεγόμενη Βυζαντινή Αυτοκρατορία. Το όνομα επίσης ΓΑΛΗΝΟΣ , που αναφέρεται και στις τέσσερις ιστορικές πηγές, είναι προφανές ότι δεν μπορεί ν’ αποδοθεί σε κάποιον Άραβα, αφού το όνομα ΓΑΛΗΝΟΣ χρησιμοποιείται μεν από τους Άραβες αλλά με την εξής μορφή : Galinus. Το όνομα ΓΑΛΗΝΟΣ που χρησιμοποιείται στα Θιβετάνικα κείμενα , μας παραπέμπει στην αυθεντική Ελληνική εκδοχή του ονόματος ΓΑΛΗΝΟΣ, έτσι όπως ευρέως χρησιμοποιούνταν την περίοδο εκείνη στα πλαίσια της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας. Έτσι λοιπόν μπορούμε να υποθέσουμε με βεβαιότητα ότι κάποιος Έλληνας μετέφερε τόσο το ίδιο το όνομα ΓΑΛΗΝΟΣ, όσο και την Σχολή Ιατρικής σκέψης που εκπροσωπεί το όνομα αυτό στο Θιβέτ. Είναι επίσης πιθανόν το όνομα ΓΑΛΗΝΟΣ να μεταφέρθηκε στο Θιβέτ μέσω της Σογδιανής (σημ. μεταφραστή: όνομα χώρας της εποχής, στην περιοχή του Καυκάσου) ή της κεντρικής Περσίας. Αυτό, γιατί οι Πέρσες, ήδη από τους Ελληνιστικούς χρόνους, είναι επηρεασμένοι από την Ελληνική Ιατρική αλλά και την περίοδο εκείνη (γύρω στα μέσα του 7ου Μ.Χ. αιώνα), διατηρούν μια περίφημη Ιατρική Σχολή με το όνομα Gundsabur (βλ. Elgood) η οποία διδάσκει ουσιαστικά την Ελληνική Ιατρική (στα αραβικά al tibb al yunaniyy).

Ένα άλλο  ζήτημα, ως προς τον Έλληνα γιατρό που μετέφερε στο Θιβέτ την Ελληνική Ιατρική γνώση είναι τα βιβλία που συνέγραψε. Δεν είμαστε βέβαιοι αν ο ίδιος συνέγραψε στα Θιβετάνικα ή αν χρησιμοποίησε μεταφραστές. Ένα από τα έργα που αποδίδονται σε αυτόν είναι το “Mgo Snon bsduspa”. Το έργο αυτό, το οποίο διαπραγματεύεται προβλήματα του κεφαλιού, θυμίζει σε πολλούς μελετητές, το έργο του Ιπποκράτους «Περί της κεφαλής τραυμάτων». Ως προς την ελληνικότητα της προέλευσης του βιβλίου συνάδει και το εξής γεγονός: Κατά την χρονική περίοδο αυτή (7^ος-8^ος αιώνας μ.Χ.), οι Έλληνες γιατροί της βυζαντινής αυτοκρατορίας είναι γνωστοί σε όλο τον τότε κόσμο ως επιδέξιοι χειρουργοί και θεραπευτές της κεφαλής. Το γεγονός αυτό επιβεβαιώνεται και από τις Κινέζικες ιστορικές πηγές της δυναστείας Tang. Άρα μπορεί να θεωρηθεί πολύ εύλογο, η θιβετάνικη αυλή να ζήτησε από έναν Έλληνα με δεδομένη την φήμη της εποχής, να συγγράψει ένα έργο για τα πάθη της κεφαλής. Υπάρχει, άλλο ένα τουλάχιστον, βιβλίο στα Θιβετάνικα το οποίο μπορεί να αποδοθεί στον Έλληνα Γαληνό του Θιβέτ. Το βιβλίο αυτό είναι το “Despoi gtar-dpyad” που θα μπορούσαμε να πούμε ότι περιγράφει τεχνικές φλεβοτομίας. Το πρόβλημα όμως της ταυτοποίησης των Θιβετάνικων βιβλίων της εποχής, υπάρχει σχεδόν και για όλα τα κείμενα με αποτέλεσμα για ελάχιστα μόνο να είμαστε βέβαιοι αν έχουν προέλευση Ελληνική, Κινέζικη ή Ινδική.

ΙΣΤΟΡΙΚΕΣ ΑΝΑΦΟΡΕΣ ΣΤΟ ΠΡΟΣΩΠΟ ΤΟΥ ΕΛΛΗΝΑ ΓΑΛΗΝΟΥ ΣΤΟ ΘΙΒΕΤ.

Σε αυτό το κεφάλαιο παραθέτουμε τις αναφορές δύο Θιβετάνων ιστορικών της εποχής για τον Έλληνα Γαληνό του Θιβέτ.

Σύμφωνα με τον Dpabo gtsug lag phrenba:

«Ο ΓΑΛΗΝΟΣ παρέμενε ως γιατρός και θεραπευτής της Βασιλικής Αυλής. Δίδαξε την ιατρική και στις τέσσερις κατώτερες κάστες και επέμεινε ότι ο θεραπευτής δεν πρέπει να κάνει διακρίσεις ως προς την προσφορά του θεραπευτικού έργου, σε ανώτερη ή κατώτερη κάστα».

Σύμφωνα με τον Sans rgyas rgyamtsho:

«Μετά την εμφάνιση των τριών γιατρών, του Έλληνα, του Κινέζου και του Ινδού στο Θιβέτ, όποιος νέος επιθυμούσε να θητεύσει στην τέχνη της ιατρικής και της θεραπείας όφειλε να γνωρίζει και τις τρείς σχολές σκέψης. Ο βασιλιάς απέδωσε και στους τρεις τίτλους τιμής και πλούσια δώρα. Στην συνέχεια ο Ινδός και ο Κινέζος αναχώρησαν προς τις χώρες τους. Ο ΓΑΛΗΝΟΣ παρέμεινε ως ο προσωπικός γιατρός του βασιλιά. Ο ΓΑΛΗΝΟΣ προσέφερε τις θεραπευτικές του υπηρεσίες σε όλη την Λάσα αλλά επίσης είχε και δραστήριο συγγραφικό έργο. Ο Έλληνας ΓΑΛΗΝΟΣ παντρεύτηκε στην Λάσα και έκανε τρεις γιούς. Οι δύο μεγαλύτεροι γιοί αφού διδάχτηκαν την ιατρική από τον πατέρα τους, κατευθύνθηκαν σε δύο διαφορετικές περιοχές του Θιβέτ και μετά από αυτούς η ιατρική ήκμασε στις περιοχές αυτές. Ο νεότερος από τους γιούς του, σύμφωνα με την παράδοση του Θιβέτ, παρέμεινε με τον πατέρα του. Κάποιοι Θιβετάνοι από την ανώτερη κάστα δεν θέλησαν να γίνουν μαθητές του Έλληνα ΓΑΛΗΝΟΥ. Αυτό τον υποχρέωσε να στραφεί στις τέσσερις κατώτερες κάστες (rtug, jan, snigs και rmaits). Πάντοτε τους επεσήμαινε ότι πρέπει αν προσφέρουν τις υπηρεσίες τους στους πάντες, χωρίς διακρίσεις σε ανώτερες και χαμηλότερες κάστες. Λόγω των αγαθών του έργων του δόθηκε το όνομα Tshabyed Smanpd που θα πει ο γιατρός που δίνει ζωή. Ο βασιλιάς τον τίμησε με πλουσιοπάροχα δώρα».

Από τα δύο παραπάνω ιστορικά αποσπάσματα, ιδιαίτερα όμως από το δεύτερο, μπορούν να εξαχθούν πολλά συμπεράσματα: Κατ’ αρχάς το γεγονός ότι οι Θιβετάνοι έστειλαν στο σπίτι τους τον Ινδό και τον Κινέζο και κράτησαν μόνο τον Έλληνα και τον πάντρεψαν και έκανε παιδιά, τα οποία ουσιαστικά συνέχισαν το έργο του, είναι πάρα πολύ σημαντικό από μόνο του. Αυτό ουσιαστικά αποκαλύπτει ότι η Θιβετάνικη Ιατρική φέρει σε πολύ μεγάλο βαθμό μέσα της τον σπόρο της Αρχαίας Ελληνικής Ιατρικής σκέψης.

Από την άλλη έχει πολύ ενδιαφέρον το γεγονός ότι ο σπόρος της γνώσης του Έλληνα ΓΑΛΗΝΟΥ σπάρθηκε στις χαμηλότερες κοινωνικές τάξεις των Θιβετανών και άρα είχε πολύ μεγαλύτερη διάδοση και ευρύτητα.  

Η παραίνεση του Έλληνα ΓΑΛΗΝΟΥ προς τους Θιβετάνους μαθητές  του, να μην κάνουν διακρίσεις στους ασθενείς ως προς την θεραπεία, συνάδει με τις βασικές αρχές του Ελληνικού πολιτισμού, την δημοκρατία, την ισότητα, το ήθος του θεραπευτή (βλέπε όρκο του Ιπποκράτη). Αξίες που διατηρούν   το περιεχόμενό τους μέχρι και σήμερα γιατί είναι αληθινές και απηχούν την αληθινή φύση των πραγμάτων.

ΙΣΤΟΡΙΚΗ ΑΝΑΦΟΡΑ ΣΤΟΝ BIJI TSANPASILAHA

Ο BIJI TSANPASILAHA είναι κατά πάσα πιθανότητα Έλληνας, ο οποίος, όπως και ο προκάτοχος του ΓΑΛΗΝΟΣ, έρχεται από το Βυζάντιο και μεταφέρει στο Θιβέτ την Ελληνική  Ιατρική. Τα πρώιμα κείμενα της Θιβετάνικης Ιατρικής που εμφανίζονται αυτή την χρονική περίοδο συμπίπτουν με την επικράτηση της Ελληνικής Ιατρικής σε όλο τον γεωγραφικό χώρο από τον Ατλαντικό Ωκεανό μέχρι το Θιβέτ. Εξ’ άλλου υπάρχουν μαρτυρίες για διείσδυση της Ελληνικής  Ιατρικής και μέσα στην ίδια την Κίνα.

Η Θιβετάνικη Ιατρική αποτελεί ένα μείγμα της Κινέζικης, της Ινδικής και της Ελληνικής Ιατρικής. Όπως όμως ήδη επισημάνθηκε στην παράγραφο για τον Γαληνό, όπως επίσης προκύπτει από τις αναφορές για τον BIJI TSANPASILAHA αλλά και εξ΄ αιτίας  της γενικότερης επικράτησης της Ελληνικής Ιατρικής την περίοδο που εμφανίστηκαν τα πρώτα Θιβετάνικα Ιατρικά κείμενα, μπορούμε να ισχυριστούμε με βεβαιότητα ότι στην διαμόρφωση της Θιβετάνικης Ιατρικής έπαιξε κύριο ρόλο η Ελληνική Ιατρική παράδοση.

Ας δούμε τι περιγράφει για τον BIJI TSANPASILAHA ο Θιβετάνος ιστοριογράφος  Shesrid:

“ Εκείνο τον καιρό από την Ρώμη, ήρθε ένας γιατρός που το όνομά του στην γλώσσα του ήταν BIJI, αλλά το πραγματικό του όνομα ήταν TSANPASILAHA. Ο γιατρός αυτός συνέγραψε πλήθος έργων στα Θιβετάνικα. Όταν ολοκλήρωσε την εργασία του παρουσίασε τα κείμενα στον Βασιλιά, με τον τίτλο «Bladpyadkyi gzun  tshoba I mdo». Μετά από αυτό ο BIJI TSANPASILAHA ανέλαβε την πρωτοκαθεδρία στα θέματα της Ιατρικής στο Θιβέτ, εκείνη την περίοδο. Εκείνη την περίοδο μετέφρασε και πολλά κείμενα στα Θιβετάνικα ο Κινέζος Βουδιστής μοναχός MAHADENA KHYUNPO TSETSE, παρ’ όλα αυτά τα έργα του BIJI TSANPASILAHA θεωρήθηκαν ανώτερα και επικράτησαν. Εκτός των άλλων ο BIJI TSANPASILAHA ανέδειξε και τρεις σπουδαίους μαθητές τον ZAN,τον STON και τον BRANDI, από τους οποίους προήλθαν άλλοι μεγάλοι και σπουδαίοι μαθητές. Οι τρεις αυτοί μαθητές υπηρέτησαν ως φύλακες των ιερών Mdokhams για τέσσερα χρόνια και διορίστηκαν ως προσωπικοί γιατροί του Βασιλιά. Ο Βασιλιάς ως ένδειξη αναγνώρισης  των εξαιρετικών τους υπηρεσιών δώρισε προσωπικά στον καθένα αρχαία βιβλία και τους απάλλαξε από το στρατό. Στον  ZAN δωρίστηκε το έργο «Yan-lag-mams» (Περί των άκρων) στον STON το έργο «Mgo dpyad »( Περί της κεφαλής) και στον BRANDI το έργο «Byan Khog»  (Περί του κορμού).”

Από τις προαναφερθείσες αναφορές του Sdesrid μπορούμε να συμπεράνουμε  τα εξής σχετικά με τον BIJI TSANPASILAHA.

α. Ότι πρόκειται για έναν γιατρό ο οποίος έρχεται στο Θιβέτ από την Δύση  και συγκεκριμένα την Ρώμη. Αυτό σημαίνει ότι πρόκειται για έναν γιατρό άγνωστης καταγωγής ο οποίος είναι εκπαιδευμένος στην Ελληνική. Αυτό επιβεβαιώνεται και από το περιεχόμενο των Βιβλίων που συνέγραψε στα Θιβετάνικα.

β. Ο όρος  BIJI σε ινδοιρανικές διαλέκτους σημαίνει γιατρός και άρα επιβεβαιώνεται ότι πρόκειται για γιατρό που έρχεται από την Δύση στο Θιβέτ.

γ. Το όνομα TSANPASILAHA είναι σανσκριτικής προέλευσης. Το όνομα αυτό αποδίδεται στον BIJI γιατί προφανώς είχε ασπαστεί  την Βουδιστική διδασκαλία η οποία ήταν καταγραμμένη στα σανσκριτικά. Συνέγραψε δε πολλά έργα στα Θιβετάνικα χρησιμοποιώντας Βουδιστικούς τίτλους. Η επιτυχία λοιπόν του TSANPASILAHA αλλά και του μαθητή του BRANDI στην αυλή του Θιβετάνικου θρόνου μπορεί να αποδοθεί στο γεγονός ότι ήταν και οι δύο Βουδιστές. Το γεγονός λοιπόν ότι ο BIJI TSANPASILAHA ήταν βουδιστής και άρα είχε κάποια σύνδεση με την Ινδία, οδήγησε πολλούς μελετητές της Θιβετάνικης Ιατρικής στο εσφαλμένο συμπέρασμα, ότι η Θιβετάνικη Ιατρική επηρεάστηκε περισσότερο κατά την γέννησή της από την Ινδική Ιατρική.

δ. Από την άλλη οφείλουμε να αναφέρουμε επίσης ότι ο BIJI TSANPASILAHA, σύμφωνα με άλλες ιστορικές πηγές, γνώριζε και Κινέζικα. Είχε εργαστεί ως γιατρός σε διάφορες πόλεις της Κίνας και μάλιστα ήρθε στο Θιβέτ μετά από την παραμονή του στην Κίνα. Ένα από τα έργα που ο  BIJI TSANPASILAHA μετέφρασε από τα Κινέζικα στα Θιβετάνικα φέρει τον τίτλο: “ SOMARAJA”.

            Κλείνοντας την  αναφορά μας στον BIJI TSANPASILAHA, οφείλουμε ν’ αναφέρουμε το διάταγμα που εξέδωσε ο τότε Βασιλιάς του Θιβέτ, εξ’ αιτίας της παρουσίας και δραστηριότητας αυτού του εξαιρετικού γιατρού που εκπροσωπούσε την Ελληνική Ιατρική. Η ιστορική πηγή που μας παρέχει αυτό το κείμενο, ονομάζεται “ Gtsug lag phrenba”.

“Αργότερα ο CHINCHENG KUNG CHU έφερε πολλά βιβλία πάνω στην Ιατρική και την Αστρολογία. Ο μοναχός  MAHATHITHA μετέφρασε τα 115 κεφάλαια το SOMARAJA. Την εποχή εκείνη προσκλήθηκε από την Ρώμη και ο γιατρός που ονομάστηκε BIJI TSANPASILAHA. Εξ’ αιτίας αυτού ο Βασιλιάς KHRI IDE GTSUG BRTSAM εξέδωσε διάταγμα που αφορούσε τους γιατρούς. Σύμφωνα με αυτό ο κάθε πολίτης όφειλε: Να τιμάει τους γιατρούς, να προσφέρει  τιμητική θέση σε ιδιωτικό ή δημόσιο χώρο, να τους προσφέρει τα καλύτερα μαξιλάρια για να κάτσουν, να τους τρέφει με τις καλύτερες τροφές, να παρέχει άλογα για τις μετακινήσεις τους, να τους καταβάλει τις αμοιβές τους σε χρυσάφι, να είναι ευγνώμων για την εργασία των γιατρών. Ακόμα και αν ο γιατρός είναι πλούσιος  οι πολίτες πρέπει να πληρώνουν την αμοιβή και τα έξοδα μεταφοράς του γιατρού. Ακόμα και αν είναι συγγενείς πρέπει να παρέχουν κανονικά την αμοιβή του, ακόμα και αν είναι υπηρέτης πρέπει να τον τιμούν και να τον σέβονται, ακόμα και αν είναι ασυνεπής πρέπει οι ασθενείς να τον περιμένουν με υπομονή, ακόμα και αν είναι εχθρός θα πρέπει οι ασθενείς να δείχνουν πίστη σ’ αυτόν, ακόμα και αν είναι άπληστος να δείχνουν υπομονή, όταν μπορούν να του κουβαλούν την τσάντα και να τον διευκολύνουν στο οτιδήποτε.”

Στην συνέχεια στο ίδιο κείμενο υπάρχει κάποια αλλαγή του ύφους πράγμα το οποίο δυσχεραίνει ανυπέρβλητα την μετάφραση, εκείνο όμως το οποίο μπορούμε να επισημάνουμε ότι παρά τι δυσχέρειες της μετάφρασης, υπάρχει κάτι που θυμίζει τον όρκο του Ιπποκράτη. « … Οι αφέντες της γης και οι άρχοντες πρέπει να σέβονται τον Δάσκαλο των γιατρών γιατί αυτός διδάσκει την τόσο σπουδαία τέχνη. Το ίδιο οφείλουν και οι μαθητές προς τον Δάσκαλο. Ο γιατρός δεν πρέπει να δίνει κακά φάρμακα, ούτε να επιχειρεί επεμβάσεις (όπως π.χ κόψιμο άκρου) που δεν γνωρίζει, ούτε να φέρεται άσεμνα στους ασθενείς του αλλά ούτε και υποκριτικά.»

ΙΣΤΟΡΙΚΗ ΑΝΑΦΟΡΑ ΣΤΟΝ HALASANTI

Ο τελευταίος γιατρός που συνέβαλε στην διαμόρφωση της Θιβετάνικης Ιατρικής και προέρχεται από την Δύση, σύμφωνα με τις υπάρχουσες ιστορικές πηγές ονομάζεται  HALASANTI. Ο γιατρός αυτός προσκαλείται πάλι από το TAZIG επί Βασιλείας του ίδιου του ηγεμόνα  KHRI IDE GTSUG BRTSAM(750 μ.Χ.), ο οποίος είχε προσκαλέσει και τον BIJI TSANPASILAHA. Οι αναφορές που έχουμε για αυτόν είναι ελάχιστες. Το πιο πιθανό είναι ότι αυτός εργαζόταν στην αυλή του Βασιλιά των Qarluq Τούρκων, στο Δυτικό Τουρκεστάν και μετά από μια στρατιωτική επιχείρηση των Θιβετάνων περιήλθε στην κυριότητα του Θιβετάνου Βασιλιά. Παρά το σανσκριτικό του όνομα, οι αναφορές που έχουμε γι’ αυτόν είναι ότι δεν ήταν Βουδιστής. Μετέφερε όμως και αυτός, το πνεύμα της Ελληνικής Ιατρικής έτσι όπως επισημαίνουμε σε κείμενα του για τα τραύματα της Κεφαλής και για προβλήματα των ματιών που διασώθηκαν. Αυτές όμως είναι όλες οι πληροφορίες που έχουμε για τον HALASANTI.

ΕΠΙΛΟΓΟΣ

Κλείνοντας λοιπόν το άρθρο αυτό οφείλω να επισημάνω τα εξής: Παρά τις μέχρι σήμερα αντιλήψεις ως προς την προέλευση της Θιβετάνικης Ιατρικής, νέα στοιχεία μας υποχρεώνουν ν’ αλλάξουμε γνώμη. Η Θιβετάνικη Ιατρική, η οποία μέχρι τις μέρες μας παραμένει αναλλοίωτη, θεωρούσαμε μέχρι σήμερα ότι ήταν γέννημα αποκλειστικά της Ινδικής Βουδιστικής Ιατρικής παράδοσης και σχολής, ενώ αρκετή επιρροή έχει ασκήσει και η Κινέζικη Ιατρική. Μετά όμως την μελέτη των ιστορικών πηγών που πρόσφατα ήρθαν στην  δημοσιότητα είμαστε υποχρεωμένοι να επανατοποθετήσουμε τα πράγματα, ως προς την διαμόρφωση της Θιβετάνικης Ιατρικής.

Έτσι λοιπόν, εκτός από την Ινδική και Κινέζικη επιρροή, στην διαμόρφωση της Θιβετάνικης Ιατρικής έπαιξε σημαντικότατο ρόλο και η Ελληνική Ιατρική παράδοση. Εξ’ αιτίας μάλιστα της μεγάλης αξίας και αναγνώρισης που απέδωσαν οι Θιβετάνοι στους ανθρώπους ( ΓΑΛΗΝΟΣ, BIJI TSANPASILAHA, HALASANTI) που μετέφεραν την Ελληνική Ιατρική σκέψη, αλλά και της πληθώρας των έργων που μεταφράστηκαν από τους ίδιους στα Θιβετάνικα μπορούμε να ισχυριστούμε ότι όχι μόνο η Ελληνική Ιατρική έπαιξε κάποιο ρόλο στην διαμόρφωση της Θιβετάνικης Ιατρικής, αλλά ότι η Ελληνική Ιατρική σκέψη είναι η κυρίαρχη σκέψη στα  πλαίσια της Θιβετάνικης Ιατρικής.

Βιβλιογραφία:

Bacot, Jacques, et al.

Beckwith, Cristopher I.: “Tibet and the early Medieval Florissance in Eurasia: A Preliminary Note on the Economic History of the Tibetan Empire”

Benveniste, Emile

Ch’ en, Hsien-pang

Das, Sarat C

Dindorf, Wilhelm

Dodge, Bayard, ed & transl.

Don-dam smrabai senge

Dpabo gtsug-lag ‘phrenba

Dzaya pandita blobzan ‘phrin-las

Edelstein, Ludwig: The Hippocratic Oath.

Elgood, Cyril: A Medical History of Persia and the Eastern Caliphate, Cambridge 1951

Filliozat, Jean: The Classic Doctrine of Indian Medicine: Its Origins and its Greek Parallels, trans. D.R. Chanana, Delhi, 1964

Francke, A. H.

Gottheil, Richard: “Contributions to Syriac Folk-medicine”

Hoffman, Helmut H.R.

Kon-sprul blogros mthayas

Kuznetsov B. I.

Kvaerne Per.

Liu, Hsu, et al

Meillet, P. J. Antoine

Merx. A.

Mkhas btsun bzanpo

Nag-dban blobzan rgyamtsho, Dalai Lama V

Nelpa pandita

Nyberg, Henrik S.

Padma dkarpo

Pelliot, Paul

Pingree, David

Rechung Rinpoche Jampal Kunzag: Tibetan Medicine illustrated in original texts, London 1973; 2nd ed. Berkeley & Los Angeles, 1975

Reischauer, Edwin

Richardson, Hugh, E.

Roerich, George, N.

Saskya bsod-nams rgyal-mtshan

Schaeder, Hans H.: Iranica

Sdesrid sans-rgyas rgyamtsho

Sezgin, Fuat

Ssu-ma, Kuang

Stein, Rolf A.

Takakusu, J.

Toussaint, Gustave-Charles

Tu, Huan

Tu, Yu

Wang, Ch’in-jo, et al.

---

[1] Η αναφορά στο κείμενο είναι  “from Rome in Tazig”. Συμπεραίνουμε ότι πρόκειται μάλλον για την πρωτεύουσα της Ανατολικής Ρωμαϊκής αυτοκρατορίας Κωνσταντινούπολη- πρωτεύουσα του Βυζαντίου.

[2] Τα ονόματα των τριών γιατρών που αναφέρονται στο κείμενο Bharadhvaja από Ινδία, Hsuan Yuan Hoang Ti από Κίνα και Γαληνός από Βυζάντιο μπορούμε να θεωρήσουμε μάλλον ότι είναι τίτλοι τιμής που αποδόθηκαν στους γιατρούς που μεταλαμπάδευσαν την Ιατρική γνώση στο Θιβέτ.