Διαλογισμός 5 - Τα 9 στάδια του Σάματα

Τα 9 στάδια του Σάματα

Ο Διαλογισμός Σάματα είναι πρωτίστως για να εκπαιδεύσουμε του νου να συγκεντρωθεί σε μία μόνο εργασία χωρίς να αποσπάται η προσοχή του, και στη συνέχεια μαθαίνουμε πώς να χρησιμοποιούμε αυτή την συγκέντρωση για να παρατηρήσουμε και κατανοήσουμε τον ίδιο μας τον νου. Εξαλείφει την μηχανική αντίδραση ή την τάση να αντιδρούμε εντελώς αυτόματα εμπρός σε αυτό που βιώνουμε.

Υπάρχουν 9 στάδια τα οποία οδηγούν στην πλήρη επίτευξη του Σάματα όπου εκεί έχουμε πλήρη συγκέντρωση χωρίς προσπάθεια και τη σωματική και ψυχική ευδαιμονία, γεγονός που πηγάζει από μια καλύτερη κατανόηση και περισσότερο έλεγχο πάνω στο σώμα μας και του νου μας. Τα στάδια διανύονται προς τα πάνω ή προς τα κάτω βασιζόμενα στις εξής παραμέτρους:

1.   Το χρονικό διάστημα μεταξύ των διαλογιστικής άσκησης. Προσπαθούμε να αναπτύξουμε την συγκέντρωση, την επίγνωση, και την χαλάρωση. Εμείς δεν είμαστε συνηθισμένοι να βιώνουμε τέτοιες καταστάσεις και έτσι είμαστε σαν κάποιον που προσπαθεί να μάθει να παίζει τένις για πρώτη φορά. Γι 'αυτό θα πρέπει να μιμηθούμε έναν επαγγελματία παίκτη και να προπονηθούμε πολύ παίζοντας μέχρι να γίνουμε καλοί σε αυτό. Με την ίδια λογική, στην αρχή δεν κάνουμε πραγματικά διαλογισμό, αλλά μιμούμαστε τους πραγματικούς διαλογιστές. Γι 'αυτό και λέγεται πρακτική του διαλογισμού. Πρέπει να εξασκηθούμε κάνοντάς το ξανά και ξανά μέχρι να γίνουμε καλοί σε αυτό. Ακριβώς όπως το πιάνο το οποίο χρειάζεται εξάσκηση, όσο μεγαλύτερα είναι τα διαστήματα παύσης ανάμεσα στις πρακτικές άσκησης, τόσο περισσότερο θα πρέπει να εργαστούμε στα χαμηλότερα επιπέδων για να φτάσουμε στα υψηλότερα στάδια του διαλογισμού.

2.   Το επίπεδο της ενέργειας ή της υγείας μας κατά τη διάρκεια των διαλογιστικών ασκήσεων. Εάν το ενεργειακό μας επίπεδο είναι χαμηλό ή είμαστε άρρωστοι ή την καταπολεμούμε μια ασθένεια, τότε το να πετύχουμε τα συνήθη διαλογιστικά μας επίπεδα και να παραμείνουμε σε αυτά μπορεί να είναι πιο δύσκολο.

3.   Το επίπεδο και η ένταση της ταραχής ή της νωθρότητας που είναι παρόντα στην καθημερινή μας ζωή. Αν η ζωή μας είναι ιδιαίτερα αγχωτική ή αν διανύουμε μια ιδιαίτερα έντονη περίοδο, η ταραχή μας μπορεί να είναι ισχυρότερη, ή η νωθρότητα μπορεί να είναι ισχυρή λόγω κούρασης ή ή από την πολύ έντονη εστίαση στα προβλήματά μας και τα συναισθήματά που αυτά μας προκαλούν. Αυτό θα κάνει τον διαλογισμό πιο δύσκολο και λιγότερο αποτελεσματικό (ειδικά στην αρχή). Αυτή η υπερβολική ταραχή ή η ακραία νωθρότητα θα επιβραδύνει τις προόδους μας. Στο σημείο αυτό είναι καλύτερα να κάνουμε πολλές μικρές διαλογιστικές πρακτικές, παρά να προσπαθήσουμε να διαλογιζόμαστε για μεγάλα χρονικά διαστήματα. Επιπλέον ανάπαυση, αλλαγή σκηνικού, σωματική άσκηση και καλή διατροφή θα βοηθήσουν να αντιμετωπιστούν αυτές οι δυσκολίες.

4.   Την ικανότητά μας σε κάθε στιγμή να συλλαμβάνουμε την ταραχή και τη νωθρότητα. Το πόσο προσεκτικοί είμαστε, πόσο επάγρυπνοι, κατά τη διάρκεια του διαλογισμού για να αντιληφθούμε την Ταραχή ή την Νωθρότητα την στιγμή που συμβαίνουν και το να διατηρήσουμε την συγκέντρωσή μας στο αντικείμενο του διαλογισμού μας, θα σηματοδοτήσει την ταχύτητα και την ένταση της προόδου μας στα διάφορα στάδια. Η πρόοδος θα είναι πιο αργή, αν είμαστε πιο Αμελείς ή είμαστε πάρα πολύ Ενταμένοι, και θα είναι ταχύτερη αν παρακολουθούμε πιο επιμελώς, αλλά ήρεμα. Μπορεί να μην έχουμε μια κάποια γνώμη για το θέμα, ιδιαίτερα μέχρι η επίγνωσή μας πάνω στον τρόπο που λειτουργεί το μυαλό μας αυξηθεί. Ωστόσο, αν θέλουμε να προοδεύσουμε γρήγορα στα υψηλότερα στάδια, πρέπει να είμαστε επιμελείς στην αντίληψη της Ταραχής και τη Νωθρότητας και στο να διατηρούμε ένα ισορροπημένο επίπεδο συγκέντρωσης, εγρήγορσης και χαλάρωσης.

Το επίπεδο που θεωρείται το παρών μας επίπεδο, είναι το στάδιο που αφιερώνουμε τον περισσότερο χρόνο μας κατά την διάρκεια της διαλογιστικής πρακτικής μας. Αν ασκούμαστε τακτικά, θα διασχίσουμε πολύ γρήγορα τα επίπεδα μέχρι να φτάσουμε πίσω στο τρέχον μας επίπεδο. Μετά από αυτό, θα υπάρξουν στιγμές που θα περνάμε σε ένα ή δύο επίπεδα πιο κάτω από το παρών μας (ίσως και περισσότερο) και αυτό γίνεται ένα ισχυρό κίνητρο για την εντατικοποίηση της πρακτικής. Ωστόσο, δεν πρέπει να καταπιανόμαστε με αυτά τα επιτεύγματα, προσπαθώντας να τα ξαναδημιουργήσουμε. Τα επίπεδα πρέπει να βιωθούν εν νέου και με φυσικό τρόπο. Τυχόν προσπάθειες που θα κάνουμε για να αναβιώσουμε αυτά τα επίπεδα μόνο θα ενισχύσει τον διαχωρισμό ανάμεσα στη "φυσιολογική" μας κατάσταση και στη νέα μας διαλογιστική κατάσταση. Το να βιώσουμε αυτά τα επίπεδα πρέπει να συμβεί φυσικά, ολοκληρωτικά και αβίαστα (και έτσι θα συμβεί).

Ας δούμε  πρώτα όμως τα επίπεδα: 

Καλό είναι να εκτυπώσουμε αυτή την εικόνα για να μπορούμε να την έχουμε πιο κοντά μας και να μπορούμε να την μελετάμε με μεγαλύτερη ευκολία. Διαφορετικά κάντε δεξί κλικ και άνοιγμα σε νέα καρτέλα ή νέο παράθυρο, ότι σας βολεύει καλύτερα.

Αυτά είναι τα 9 στάδια της Γαλήνιας Παραμονής, ξεκινώντας από το 1 όπου ο Μοναχός περνά την γέφυρα και φτάνοντας στο 9 όπου ο πλέον μιλάμε για την επίτευξη της Γαλήνιας Παραμονής. Τα Επόμενα επίπεδα που βλέπουμε είναι ανώτερα στάδια της Συγκέντρωσης ή Τζάνας (Jhanas ή αλλιώς Dhyana η αλλιώς Zen). Jhana σημαίνει «στοχασμός» ή κατά μια άλλη προσέγγιση «να κατακάψουμε» ή σε μια πιο ελεύθερη απόδοση να καταστρέψουμε (τα εγώ ή τις αρνητικές καταστάσεις του νου). Η λέξη χρησιμοποιείται από πολλές σχολές και πιο ευρέως εννοώντας τον διαλογισμό. Σε αυτά τα ανώτερα στάδια ο διαλογιζόμενος σταθεροποιώντας το νου του απορροφάται τελείως μέσα στο αντικείμενο μειώνει και εν συνέχεια εξαλείφει τις κατώτερες νοητικές καταστάσεις όπως τα πέντε εμπόδια και ενισχύει την ανάπτυξη των αντίστοιχων ανώτερων ιδιοτήτων του πνεύματος που είναι οι ιδιότητες των τζάνα (jhana). Προς το παρόν δεν θα ασχοληθούμε με αυτό το θέμα. 

Ας δούμε πρώτα το σημαίνει το κάθε σύμβολο που απεικονίζεται σε αυτό τον συμβολικό πίνακα των οδηγιών. 

Ο Μοναχός είναι ο Διαλογιζόμενος, ο οποίος ασκεί την απομόνωση για να επιτύχει την διαλογιστική σταθερότητα. Φοράει τα μοναστικά ενδύματα που δείχνουν ότι έχει διαλέξει μια ασκητική ζωή. Η ασκητική στάση και η απομόνωση είναι θεμελιώδη για τον διαλογισμό. Στο δεξί του χέρι κρατάει ένα σκοινί (ή γκέμια) και στο αριστερό ένα τσεκούρι.

Το Σκοινί (ή γκέμια) είναι η Ενθύμηση ή Αυτοενθύμηση. Με τα γκέμια αυτά χειραγωγεί το Νου που είναι ο ελέφαντας. Το σύμβολο αυτό υποδεικνύει ότι προσέχει και εξετάζει  την νοητική εστίαση της συγκέντρωσης. Φροντίζει για να διατηρείτε η Συγκέντρωση, κρατά το νου δηλαδή συγκεντρωμένο προς εκεί που θέλουμε εμείς, όχι όπου τον πάει η μαϊμού.

Το Τσεκούρι είναι η Επαγρύπνηση ή Ενδοσκόπηση. Αναγνωρίζει τα Σφάλματα που μπορεί να πέσει ο νους τα οποία είναι η Χαλαρότητα ή η Έξαψη. Ελέγχει λοιπόν την νοητική μας κατάσταση και εφαρμόζει το ανάλογο αντίδοτο. 

Ο  Ελέφαντας είναι ο  νους του διαλογιζόμενου τον οποίο πρέπει να χαλιναγωγήσουμε, δηλαδή να περάσουμε τα χαλινάρια (γκέμια). Επίσης συμβολίζει τον βαρύ και θολό νου, που στην αρχή δεν θέλει να ασκηθεί. Στην αρχή η Μαϊμού έχει τα χαλινάρια, έχει τον έλεγχο.

Η Μαϊμού είναι ο ακατάπαυστος νους. Είναι η κατάσταση αυτή στην οποία ο νους είναι Ταραχώδης και όταν επίσης έχουμε Ένταση ή Ταραχή. Είναι ο Νους που δεν ηρεμεί ποτέ , η νοητική φλυαρία.

Ο Ποταμός που βλέπουμε συμβολίζει τον ακατάπαυστο νου μας και τις σκέψεις που τρέχουν. Εμείς μπορούμε να βλέπουμε τις σκέψεις να περνούν σαν το νερό που τρέχει στον ποταμό, καθήμενοι στις όχθες του, χωρίς να αφήνουμε να παρασυρθούμε από το νερό και από την ορμή του ποταμού. Δηλαδή δεν πιάνουμε κουβέντα με τις σκέψεις, μπορεί να τις αντιλαμβανόμαστε αλλά δεν πιάνουμε κουβέντα μαζί τους. Επίσης τα νερά που τρέχουν συμβολίζουν την Παροδικότητα των Πραγμάτων, τον Οριζόντιο δρόμο της ζωής, όπου τα πάντα μεταβάλλονται και τίποτα δεν μένει Στάσιμο. Τα πάντα ρει όπως είπε ο Ηράκλειτος. Η ροή της ζωής έχει να κάνει επίσης με την Φύση, και η Φύση με την Μηχανικότητα. Ο Νους μας επηρεασμένος από την μηχανική ροή της ζωής λειτουργεί και αυτός μηχανικά. Εμείς θέλουμε να ελέγξουμε αυτή την Μηχανικότητα –η οποία είναι και υποσυνείδητη- με το Συνειδητό.

Το κουνέλι   επίσης εμφανίζεται στο τρίτο επίπεδο και μένει μέχρι το πέμπτο και συμβολίζει την Λεπτοφυή εκείνη νοητική νάρκη, την τεμπελιά, την οκνηρία, και την πεποίθηση ότι έχουμε καταφέρει κάτι στον διαλογισμό. Θα το καταλάβουμε αυτό καλύτερα παρακα΄τω όταν θα εξετάζουμε τα διάφορα σφάλματα που πέφτει ο νους. 

Η Φωτιά είναι η προσπάθεια που χρειάζεται να βάλουμε. Όπως είναι λογικό ακόμα και για να κάτσουμε 1 λεπτό ακίνητοι χρειάζεται μια υποτυπώδη προσπάθεια. Βέβαια για κάποιον άνθρωπο που είναι υπερκινητικός χρειάζεται περισσότερη προσπάθεια για να μείνει ακίνητος έστω και για 10 δευτερόλεπτα ενώ για έναν άνθρωπο που είναι πιο ήρεμος και πιο νωθρός αυτό είναι πιο εύκολο. Έτσι ακριβώς είναι και με την Νοητική μας στάση. Εξάλλου το Σώμα μας είναι ένα αντίγραφο της νοητικής μας κατάστασης, το σώμα μας είναι μια αναπαράσταση του νου μας, και όχι το αντίθετο όπως μερικοί πιστεύουν. Έτσι είτε φυσική, είτε νοητική στάση, η Συγκέντρωση χρειάζεται μια προσπάθεια. Και ανάλογα τις δυσκολίες που αντιμετωπίζουμε, δηλαδή τα σφάλματα του νου, υπάρχει κάποιος βαθμός δυσκολίας.

Το Κτήριο λέγεται ότι συμβολίζει την μοναστική κοινότητα ή Σάνγκα. Κάποιος για να ασκηθεί χρειάζεται να απομονωθεί για λίγο χρόνο μέχρι να τουλάχιστον να τελειώσει τον διαλογισμό του ή να τελειωποιήσει κάποια διαλογιστική κατάσταση. Είναι το Καταφύγιο του καθενός μας ή το Ησυχαστήριο. Επειδή έχει τρία πατώματα μπορεί να ειπωθεί ότι συμβολίζει επίσης την Τριπλή Διαίρεση του Οκταπλού Μονοπατιού την οποία αναφέραμε δηλαδή την Ηθική (Σίλα), την Συγκέντρωση (Σάματα, που αναλύουμε τώρα) και την Σοφία (Πράτζνα). Θα μπορούσαμε επίσης να συνδιάσουμε την Κοινότητα με την Ηθική, γιατί εκεί παίρνει και ο ασκούμενος τους όρκους της Πρατιμόκσα, την Συγκέντρωση με το Ντάρμα γιατί οδηγεί στο Σαμάντι, δηλαδή την ένωση μας με το Νου μας, και τον τελευταίο όροφο της Πράτζνα με τον Βούδα, γιατί ο Βούδας είναι ο ίδιος ο Κύριος της Σοφίας καθώς την έχει πραγματώσει. Αυτά τα τρία η Κοινότητα (Σάνγκα), το Ντάρμα (η Διδασκαλεία) και ο Βούδας είναι τα τρία κοσμήματα που κάθε ασκούμενος ζητά καταφύγιο και προστασία. Από το Καταφύγιο μας, το Ησυχαστήριο μας ξεκινά η Πρακτική μας και αυτό είναι πρώτον ένας χώρος ο οποίος είναι μόνο γι’ αυτό οπότε φροντίζουμε να τον διατηρούμε καθαρό και απλό ώστε να μας προκαλεί έμπνευση και ο δεύτερον είναι η δυνατή μας Πίστη στην ίδια την πρακτική ότι θα επωφεληθούμε απ’ αυτήν, θα φτάσουμε την Φώτιση απελευθερώνοντας τον εαυτό μας από την σύγχυση και από την πλάνη, βιώνοντας την Αλήθεια της Φώτισης και ταυτόχρονα επωφελώντας όλα τα έμβια όντα μέσω της Ευδαιμονικής Κατάστασης.

Άλλα σύμβολα τα οποία βρίσκουμε στην εικόνα είναι αυτά που έχουν να κάνουν με τις πέντε αισθήσεις. Έτσι βρίσκουμε ένα τόπι με ύφασμα: το οποίο μας παραπέμπει στην αίσθηση της αφής· κάποια φρούτα: τα οποία αντιστοιχούν στην αίσθηση της γεύσης· ένα κοχύλι με άρωμα το οποίο αντιστοιχεί στην αίσθηση της όσφρησης· κύμβαλα τα οποία αντιστοιχούν στην αίσθηση της ακοής, και τελικά ένας καθρέπτης ο οποίος αντιστοιχεί στην αίσθηση της όρασης.  Οι Πέντε μας αισθήσεις έχουν να κάνουν με την πλευρά αυτή του αισθητικού νου ή του κατώτερου νου ο οποίος αποσπάται διαρκώς από τις αισθήσεις ή προσκολλάται σε αυτές. Για να επιτευχθεί ο διαλογισμός πρέπει να αποτραβιόμαστε από τις αισθήσεις. Αυτό στον Ινδουισμό ονομάζεται Πρατιαχάρα. Έχει να κάνει επίσης και με την Μετατροπή των Εντυπώσεων, των Σαμσκάρα, ώστε να μην περνούν πληροφορίες στο υποσυνείδητο μέρος του νου ή το Κάμα Μάνας, τον κατώτερο Νου, τον Αισθησιακό Νου. Εφόσον δαμάσουμε τον αισθησιακό Νου, μπορεί ακόμα και η φασαρία να μην μας ενοχλεί και να μπορούμε να διαλογιστούμε ακόμα και με ενοχλητικούς θόρυβους. Αυτό βέβαια είναι μια αναφορά για να καταλάβουμε πως λειτουργεί η απόσυρση των αισθήσεων και όχι κάτι που προτείνουμε.

Επίσης στην συγκεκριμένη εικόνα βλέπουμε ένα Άσπρο λιοντάρι του χιονιού το οποίο σαφώς είναι ένα μυθολογικό ζώο της Θιβετανικής παράδοσης και συμβολίζει την άνευ όρων χαρά, και έναν νου χωρίς αμφιβολίες, ακριβή και καθαρό, την κατάσταση δηλαδή την οποία επιδιώκουμε να φτάσουμε.  Τα τρία φρούτα: συμβολίζουν το σώμα, το λόγο και ο νου του Βούδα που ένας διαλογιζόμενος μπορεί να κατακτήσει. Είναι επίσης η σημαντικότητα της Διδασκαλίας (Το Κόσμημα της Ορθής Σκέψης).

 ۞

Τώρα δεδομένου ότι έχουμε διαλέξει το αντικείμενο μας, έχουμε βρει τον χώρο μας και έχουμε οριοθετήσει τον χρόνο μας, θα ξεκινήσουμε την πρακτική της Συγκέντρωσης σ’ ένα πράγμα για να επιτύχουμε την Διαλογιστική Σταθεροποίηση.

Στο πρώτο στάδιο τοποθετούμε το νου στο αντικείμενο. Να ξέρουμε ότι μέχρι να τελειοποιήσουμε την Συγκέντρωση πάντα θα ασχολούμαστε με το αντικείμενό μας. Γι’ αυτό είναι πολύ σημαντικό να μην αλλάζουμε αντικείμενα, γιατί είναι κάτι το οποίο το μαθαίνουμε και αποκτούμε οικειότητα με αυτό.

Αποκτάμε οικειότητα με το αντικείμενο μας σημαίνει ότι το γνωρίζουμε όχι μόνο στο σύνολό του αλλά και στα επιμέρους στοιχεία του αλλά και στα χαρακτηριστικά του. Εξάλλου αυτό γίνεται και εφόσον το απομνημονεύουμε. Αλλά όπως η συγκέντρωσή μας δεν είναι ακόμα αναπτυγμένη, συμβαίνει να μην μπορούμε να δούμε το αντικείμενο μας καθαρά. Αν για παράδειγμα το αντικείμενο μας είναι ένα άγαλμα του Βούδα, συμβαίνει να βλέπουμε μια θολή εικόνα αντ’ αυτού ή αντίστοιχα στην αναπνοή μας δεν μπορούμε να έχουμε διαύγεια στην παρατήρηση της αίσθησής της. Παρ’ όλα αυτά πρέπει να συνεχίσουμε να συγκεντρωνόμαστε, και το ξεπέρασμα αυτών των εμποδίων θα έρθει με φυσικό τρόπο, καθώς θα καλλιεργούμε την συγκέντρωση.

Το σημαντικό είναι να καταφέρουμε να κρατάμε την συγκέντρωση μας πάνω στο αντικείμενο, απερίσπαστα. Οπότε εφόσον καθόμαστε για να εξασκηθούμε αρχίζουμε και παρατηρούμε το αντικείμενο μας, χωρίς να σκεφτόμαστε πάνω σε αυτό, απλώς να συγκεντρωνόμαστε πάνω σε αυτό. Μπορούμε βέβαια να πούμε ότι κρατάμε μία σκέψη, μία και μόνο σκέψη και αυτή είναι το αντικείμενο μας. Γιατί όπως είπαμε το αντικείμενο μας μπορεί να είναι οπτικό ή να είναι αντικείμενο οραματισμού ή και τα δύο με τον οραματισμό να διαδέχεται την απομνημονευόμενη οπτική εικόνα. Αυτή είναι η σειρά η οποία πρέπει να γίνει και σε καμία περίπτωση δεν πρέπει να κολλήσουμε στο οπτικό αντικείμενο πολλές φορές, αλλά πολύ γρήγορα να συγκεντρωθούμε στην νοητική του αναπαράσταση.

Αν η σκέψη μας ολισθαίνει σε διάφορα θέματα, πρέπει να ενθυμούμαστε την μία αυτή σκέψη, ότι πρέπει να καλλιεργήσουμε την συγκέντρωση γιατί είναι ο μόνος δρόμος ο οποίος θα μας οδηγήσει προς τον ορθό διαλογισμό. Αφότου επιστρέψουμε στο αντικείμενο, δεν χρειάζεται να έχουμε σκέψεις. Το κλειδί είναι η λέξη ΠΑΡΑΤΗΡΗΣΗ. Αν είναι δυνατόν να ανταλλάξουμε την σκέψη με την παρατήρηση. Αυτό βέβαια γίνεται με τον καιρό, με πολλούς διαλογισμούς, ΑΥΤΟΠΑΡΑΤΗΡΗΣΗ και αυτοενθύμηση κατά την διάρκεια της ημέρας. Είναι άσκοπο να κυνηγάμε τις σκέψεις για να τις σταματήσουμε, γιατί ουσιαστικά ασχολιόμαστε μαζί τους. Το καλύτερο είναι να τις αφήσουμε να υπάρχουν αγνοώντας τες.

Στην αρχή, στο πρώτο στάδιο ουσιαστικά κυνηγάμε τον Ελέφαντα, δηλαδή το νου, γιατί αυτός είναι γεμάτος σκέψεις και τρέχει από εδώ και από εκεί. Έτσι αυτό που μας απασχολεί πρωτίστως είναι να συγκεντρώσουμε το νου μας πάνω στο αντικείμενο. Γι’ αυτό είναι πολύ σημαντικό να μην έχουμε πολλές ενασχολήσεις, ώστε έτσι και νους μας να είναι ήρεμος. Όπως είπαμε είναι χρήσιμο να βλέπουμε τις σκέψεις σαν έναν ποταμό που περνάει, χωρίς να πιάνουμε κουβέντα μαζί τους, χωρίς να μπαίνουμε στο νερό. Έτσι πρέπει να αντιμετωπίζουμε τις σκέψεις. Αυτό δεν σημαίνει ότι δεν αναγνωρίζουμε αυτό που συμβαίνει, την σκέψη που περνάει, αλλά ότι δεν αρχίζουμε ένα διάλογο με την σκέψη ο οποίος θα οδηγήσει σε ανατροφοδότηση και θα δυναμώσει την ορμή του ποταμού.

Ήδη πρέπει να έχουμε κάτσει για πρακτική και να παρατηρούμε τι συμβαίνει κατά την διάρκεια των προσπαθειών μας να συγκεντρωθούμε. Η εφαρμογή της θεωρίας είναι η καλύτερη μέθοδος για να διαπιστώσουμε την ορθότητα της θεωρίας βλέποντας μόνοι μας τα όποια προβλήματα και αναγνωρίζοντας τις οδηγίες.

Ας δούμε λοιπόν τώρα αναφορικά τα 9 στάδια του διαλογισμού Σάματα στον παρακάτω πίνακα:

Το εξαγριωμένο πνεύμα ή ο εξαγριωμένος νους είναι αυτή η κατάσταση όπου δεν έχουμε κανένα επίπεδο συγκέντρωσης. Εδώ ταιριάζει αρκετά και ο όρος βάρβαρος που χρησιμοποιούσαν οι αρχαίοι Έλληνες, δηλαδή βάρβαρος στο νου είναι αυτός που το πνεύμα του είναι ακόμα σε μια ημιάγρια κατάσταση. Εκεί ο νους δεν μπορεί να συγκεντρωθεί, αποσπάτε συνέχεια από διάφορα θέματα.

Όταν κάποιος έχει μηδενική συγκέντρωση δεν μπορεί να επιτύχει στον διαλογισμό. Μια καλή συγκέντρωση σημαίνει ένα καλό διαλογισμό. Τα επίπεδα της συγκέντρωσης ουσιαστικά ξεκινάνε από την τοποθέτηση το πρώτο επίπεδο.

Στον πίνακα αυτό βρίσκουμε λοιπόν τα 9 επίπεδα μέχρι και την τελειοποίηση της διαλογιστικής σταθεροποίησης που αντιστοιχούν και στα 9 κομμάτια που βλέπουμε στην βουδιστική ζωγραφιά. Υπάρχουν επίσης και κάποια άλλα επίπεδα μετά απ’ αυτά, ανώτερα,  που μπορούμε απλώς να τα’ αναφέρουμε εδώ:

• Μοναχός που πετάει: «το 10 επίπεδο»: Φυσική και Νοητική Ευεξία (λείπει στον συγκεκριμένο πίνακα βλ. εικόνα παρακάτω).
• Πάνω στο ελέφαντα: Ανάπτυξη της Συγκέντρωσης στην Μορφή και πάνω στο άμορφο βασίλειο
• Πάνω στον Ελέφαντα με το φλεγόμενο ξίφος: Ένωση της Ήρεμης Παραμονής με την Ενόραση (Βιπάσανα)

Φυσική και Νοητική Ευεξία
(οι ζωγραφιστές απεικονίσεις ποικίλλουν από παράδοση σε παράδοση)

Σε αυτόν τον πίνακα λοιπόν, βλέπουμε αναφορικά τα επιμέρους στοιχεία που αφορούν τα 9 επίπεδα της διαλογιστικής σταθεροποίησης. Στη δεύτερη στήλη βλέπουμε μια προσέγγιση του βαθμού της προσοχής που αναπτύσσουμε ή το στάδιο της κατάκτησης της προσοχής όσο ερχόμαστε σε επαφή με το αντικείμενο μας. Στην τρίτη στήλη είναι η ικανότητα που χρειάζεται ν’ αναπτύξουμε ώστε να κατακτήσουμε αυτά τα επίπεδα. Βεβαίως για να αναπτύξουμε αυτές τις ικανότητες της τρίτης στήλης πρέπει να υπερβούμε κάποιες αρνητικές καταστάσεις του πνεύματός μας, οι οποίες μας εμποδίζουν να ανεβούμε επίπεδο. Αυτές θα τις δούμε αναφορικά καθώς θα μελετάμε τα επίπεδα αλλά και πιο ειδικά θα τις εξετάσουμε στη συνέχεια, καθότι είναι σημαντικό να καταλάβουμε περί τίνος πρόκειται, εφόσον αυτά τα σφάλματα είναι καταστάσεις του νου μας οι οποίες θα αναγνωρίσουμε κατά την διάρκεια της πρακτικής και πρέπει τότε να ξέρουμε πως θα πράξουμε ανάλογα. Στα πρώτα επίπεδα αυτό που θα συναντήσουμε είναι η νωθρότητα και η αμέλεια.

Στο πρώτο επίπεδο όπως ήδη είπαμε προσπαθούμε να τοποθετήσουμε το Νου μας πάνω στο αντικείμενο. Τα κύρια εμπόδια είναι η νωθρότητα και η αμέλεια. Με άλλα λόγια, τεμπελιάζουμε να διαλογιστούμε και όταν καθόμαστε να διαλογιστούμε ξεχνάμε πολύ γρήγορα το αντικείμενο μας. Και εδώ προκύπτουν δύο ερωτήσεις πολύ ενδιαφέρουσες. Η πρώτη είναι γιατί δεν θέλουμε να διαλογιστούμε; Και η δεύτερη πως μπορούμε να ξεπεράσουμε αυτό το πρόβλημα; Οι απαντήσεις φυσικά στις δύο ερωτήσεις είναι σχετικές μεταξύ τους και έχουν να κάνουν με αυτό που λέει στον πίνακα, ότι κατακτάται με το να ακούσουμε τις οδηγίες και να τις μάθουμε. Απ’ ότι βλέπουμε στην εικόνα το Μονοπάτι του Διαλογισμού ξεκινά από το κτήριο που αποσυμβολίσαμε πριν. Στην αρχή ο ασκούμενος χρειάζεται να ακούσει τις Οδηγίες, δηλαδή τις Διδασκαλίες και δεύτερον να τις ασκήσει. Αυτό το προφέρει η Σάγκα ή η Κοινότητα των ασκούμενων. Εδώ μπορούμε να κάνουμε μια μικρή παρένθεση και να πούμε ότι υπάρχουν διάφορες Σχολές όπως υπάρχουν και διαφορετικά επίπεδα μαθητείας. Έτσι υπάρχει η Σάγκα σε ένα γενικότερο πλαίσιο, και υπάρχει και η Ουράνια Σάγκα των Πεφωτισμένων Όντων ή των Βούδα. Τέλος παρένθεσης. Η Σάγκα λοιπόν μεταδίδει της διδασκαλίες ή τις οδηγίες, χωρίς τις οποίες δεν μπορούμε να ασκηθούμε με ακρίβεια πάνω στο ζητούμενό μας. 

 

Οι απαντήσεις φυσικά στις δύο ερωτήσεις είναι σχετικές μεταξύ τους και έχουν να κάνουν με αυτό που λέει στον πίνακα, ότι κατακτάται με το να ακούσουμε τις οδηγίες και να τις μάθουμε. Απ’ ότι βλέπουμε στην εικόνα το Μονοπάτι του Διαλογισμού ξεκινά από το κτήριο που αποσυμβολίσαμε πριν. Στην αρχή ο ασκούμενος χρειάζεται να ακούσει τις Οδηγίες, δηλαδή τις Διδασκαλίες και δεύτερον να τις ασκήσει. Αυτό το προφέρει η Σάγκα ή η Κοινότητα των ασκούμενων. Εδώ μπορούμε να κάνουμε μια μικρή παρένθεση και να πούμε ότι υπάρχουν διάφορες Σχολές όπως υπάρχουν και διαφορετικά επίπεδα μαθητείας. Έτσι υπάρχει η Σάγκα σε ένα γενικότερο πλαίσιο, και υπάρχει και η Ουράνια Σάγκα των Πεφωτισμένων Όντων ή των Βούδα. Τέλος παρένθεσης. Η Σάγκα λοιπόν μεταδίδει της διδασκαλίες ή τις οδηγίες, χωρίς τις οποίες δεν μπορούμε να ασκηθούμε με ακρίβεια πάνω στο ζητούμενό μας. 

Ακόμα και ο Άγιος Βούδας πήρε τις διδασκαλίες για το Σάματα από την παράδοση της χώρας του, την Ινδία, και το άσκησε μέχρι να καταλήξει σ’ ένα πιο βαθύ σύστημα που ο ίδιος ονόμασε Βιπάσσανα, στις τέσσερις ευγενείς αλήθειες, το Οκταπλό Μονοπάτι κλπ. Σε αυτό λοιπόν αναφέρετε το να ακούσουμε τις οδηγίες. Συνήθως κάποιος έμπειρος Δάσκαλος μεταφέρει την Διδασκαλία αυτή στους Μαθητές, και βέβαια αυτό ενέχει και την έννοια της Παράδοσης, και της Γραμμής που ακολουθείτε σχεδόν απ’ όλες τις Σχολές. Μαθαίνοντας τις οδηγίες μαθαίνουμε τι πρέπει να κάνουμε αλλά και γιατί να το κάνουμε. Δηλαδή μαθαίνουμε ποια είναι τα οφέλη του Διαλογισμού και που θα μας οδηγήσουν και αυτό θα μας απασχολήσει στο επόμενο επίπεδο. 

Στο δεύτερο επίπεδο συνεχίζουμε να προσπαθούμε να τοποθετήσουμε την Συγκέντρωση μας πάνω στον Αντικείμενο για μικρά διαστήματα, δηλαδή να γίνει η προσοχή μας πιο συνεχής. Σε αυτό το επίπεδο συνεχίζουμε να έχουμε τα ίδια προβλήματα με το πρώτο επίπεδο αυτά της Αμέλειας και της Νωθρότητας. Αυτό το επίπεδο κατακτάται με το να Συλλογιστούμε ή να Στοχαστούμε πάνω στις οδηγίες που έχουμε ακούσει ή στην περίπτωσή μας έχουμε διαβάσει[1]. 

Για να μάθουμε λοιπόν ποια τα οφέλη του Διαλογισμού και του Οκταπλού Μονοπατιού, πρέπει να στοχαζόμαστε πάνω στη διδασκαλία του Βούδα, των διάφορων Λάμα και των Δασκάλων, τις επεξηγήσεις που αυτοί έδωσαν πάνω στις διδασκαλίες, και τα οφέλη που έλαβαν τελικά απ’ αυτές. Εάν το κατανοήσουμε θα αντιληφθούμε την χρησιμότητά αυτών, και το ότι ο Διαλογισμός αφυπνίζει και είναι ο μόνος δρόμος προς την φώτιση. Έτσι υπάρχουν τέσσερα σημεία τα οποία πρέπει να στοχαστούμε και να κατανοήσουμε, που λέγονται οι 4 προκαταρκτικοί στοχασμοί, οι οποίοι στρέφουν τον Νου προς την άσκηση του Ντάρμα.   Αυτοί είναι: 

1)     Η Πολυτιμότητα της Ανθρώπινης Ζωής

Συλλογιζόμαστε στην πολύτιμη και σπάνια δυνατότητα που έχουμε σε τούτη την ζωή ν’ ασκηθούμε στις απελευθερωτικές διδασκαλίες του Βούδα – ότι μπορούμε πράγματι να φτάσουμε στο τέλος της σύγχυσης και της σχετικής αποτυχίας και να γίνουμε ικανοί να ωφελήσουμε όλα τα όντα.

2)     Η Παροδικότητα (ότι τίποτα δεν είναι μόνιμο)

Συλλογιζόμαστε στο γεγονός ότι πρέπει ν’ αξιοποιήσουμε αυτή τη δυνατότητα τώρα. Τα πάντα είναι παροδικά, μπορεί να πεθάνουμε ανά πάσα στιγμή και όλα τα όντα χρειάζονται την βοήθειά μας. Μόνο το πνεύμα παραμένει αιώνιο.

3)     Το Κάρμα (ο νόμος της Αιτίας και του Αποτελέσματος)

Συλλογιζόμαστε στο κάρμα: ότι εμείς οι ίδιοι αποφασίζουμε γι’ αυτό που θα συμβεί (σύμφωνα με το νόμο της αιτίας και του αποτελέσματος ή των αλληλοεξαρτώμενων φαινομένων). Ότι μπορούμε να κάνουμε αυτό που ωφελεί τους άλλους και να σταματήσουμε αυτό που φέρνει κακό, ότι μπορούμε να ζήσουμε μια ζωή γεμάτη συνειδητότητα για το καλό όλων.

4)     Η Σαμσάρα (ο Τροχός των Επαναγεννήσεων)

Στο γιατί να ασκηθούμε: διότι η ευδαιμονία της τέλειας Φώτισης ξεπερνά το καθετί και λίγα μόνο μπορούμε να κάνουμε για τους άλλους αν είμαστε σε σύγχυση και δυστυχία εμείς οι ίδιοι. Μόνο φτάνοντας στη Φώτιση, μπορούμε αληθινά να βοηθήσουμε. 

 Ο Στοχασμός δεν πρέπει να γίνεται με βαρύ κεφάλι κρεμάμενο πάνω στα χέρια, αλλά καλό είναι να υιοθετήσουμε την στάση του Διαλογισμού, με την ίδια πλάτη και το κεφάλι σε ίσια θέση που κοιτάει μπροστά και ελαφρώς προς τα κάτω.  

Καλό είναι να στοχαστούμε πάνω σε αυτές τις έννοιες μ’ έναν σχολαστικό τρόπο, ώστε να βλαστήσει μέσα μας η κατανόηση πάνω σε αυτά τα θέματα, ώστε να γονιμοποιήσει μέσα μας την επιθυμία για να διαλογιστούμε. Δεν φτάνει μόνο να διαβάσουμε και να ξαναδιαβάσουμε τις συγκεκριμένες παραγράφους αλλά να προσπαθήσουμε να τις εμπεδώσουμε μ’ έναν Συνειδητό τρόπο. 

Όπως επανειλημμένα και πριν είπαμε, ένα όφελος της συγκεκριμένης πρακτικής είναι ότι μέσω της ανάπτυξης της Συγκέντρωσης δημιουργούμε ένα καλό υπόβαθρο για τον ίδιο τον Διαλογισμό. Εάν κατανοήσουμε αυτό εις βάθος, τότε η επιθυμία για πρακτική θα γίνει πιο έντονη. Φτάνει μόνο να συλλογιστούμε πόσες φορές μας έχει συμβεί σε μια συζήτηση να ξεχνάμε από πιο θέμα ξεκινήσαμε να μιλάμε, και να είμαστε ανήμποροι να εντοπίσουμε την ροή των ίδιων μας των λόγων. Αυτό συμβαίνει σε μεγαλύτερο βαθμό στην ροή της ίδιας μας της σκέψης, με αποκορύφωμα όταν θέλουμε να πούμε κάτι και το ξεχνάμε! Αυτό οφείλεται σε έλλειψη καλής συγκέντρωσης και στην Σύγχυση που προαναφέρθηκε. Εάν διαλύσουμε την Σύγχυση θα αρχίσουμε ν’ αναπτύσσουμε διαύγεια και αυτό γίνεται μέσω της Καλλιέργειας της Συγκέντρωσης.

Στα επόμενα κεφάλαια θα δούμε αναλυτικότερα τα 5 σφάλματα, αλλά και το πως να καθόμαστε στον διαλογισμό. Μέχρι τότε ας συλλογιστούμε και ας πειραματιστούμε πάνω στην συγκέντρωση μας. Καλούς διαλογισμούς. 

---

[1] Η προφορική μετάδοση των Διδασκαλιών, έχει ιδιαίτερη αξία, γιατί υπάρχει η αλληλεπίδραση Δασκάλου και Μαθητή. Ο Δάσκαλος ή Εκπαιδευτής ελέγχει διαρκώς τον μαθητή για το αν έχει εμπεδώσει και κατανοήσει καλά τις διδασκαλίες και δεν έχει αλλοιώσει το νόημα τους μέσα από τις υποκειμενικές του αντιλήψεις και προτιμήσεις. Εμείς εάν δεν καταφέρουμε να βρούμε κάποιον δάσκαλο θα πρέπει αναγκαστικά ν’ ασκηθούμε μόνοι μας, αναζητώντας ταυτόχρονα για κάποιον κατάλληλο. «Όταν ο μαθητής είναι έτοιμος, ο Δάσκαλος εμφανίζεται».

Αυτό το άρθρο είναι μέρος μιας σειράς άρθρων πάνω στον διαλογισμό. Για περισσότερα παρακαλώ δείτε στα περιεχόμενα. 

ΠΡΟΗΓΟΥΜΕΝΟ | ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ  | ΕΠΟΜΕΝΟ